Kamran Razmovar (tanınmış yutuber – red.) İsmayıllı rayonuna səfər edib, Qalacıq kəndində olan Alban kilsəsini erməni kilsəsi kimi təqdim edir və bununla onsuz da ölkəmizə qarşı savaş açan ermənilərə ayaq verir ki, baxın, siz burda yaşamısınız, kilsəniz olub və azərbaycanlılar buranı dağıdıb.
AzerTimes xəbər verir ki, bu sözləri tarixçi alim, dosent Zaur Əliyev bildirib.
O xatırladıb ki, Qarabağda, Qərbi Azərbaycanda yüzlərlə yox, minlərlə abidələrimizi məhv edən ermənilərə “tutalğac” verən Kamran Razmovarın məqsədini bilmir:
“Ölkəmizin xristian tarixinə məxsus abidənin ermənilərə məxsus olduğunu demək xəyanətdir. Ermənilər də bu kadrları əsas götürüb sosial mediada, dünya mətbuatında və beynəlxalq təşkilatlarda səs-küy salırlar ki, bizi ittiham etmək əvəzinə gedib İsmayılı rayonunda azərbaycanlıların dağıtdığı erməni kilsəsini qoruyun. Biz illərdir mübarizə aparıb yüzlərlə faktla sübut edirik ki, bu kilsələrin ermənilərə aidiyyəti yoxdur. Erməni arxtekturası ilə Alban arxitekturası tamamilə fərqlidir”.
Alim vurğulayıb ki, Kamran Razmovar mütləq bir mütəxəssislə məsləhətləşməli idi.
Z.Əliyev erməniləri “qədim erməni kilsəsi” adı ilə Alban abidələrini mənimsəməsinə aid növbəti faktı təqdim edib:
“Ermənilərin işğal etdikləri Azərbaycan ərazilərində xaçdaşlarının istehsalı ilə məşğul olmaları ilk baxışdan xristianlığın təbliği kimi görünsə də, əslində bu prosesin gedişi Azərbaycan torpaqlarının erməniləşdirilməsinə xidmət edir. Onlar sadəcə, heç bir bədii məna kəsb etməyən cansıxıcı erməni xaçdaşlarının yeniləşdirilməsi işlərindən cana doyaraq, son zamanlar Alban xaçdaşlarının bədii nümunələrindən və ornamentlərindən istifadə etməyə başladılar.
Ermənilərin kimlik axtarışı kilsələrinin hazırladığı konsepsiya əsasında baş verir. Onlar bir neçə hind-qaraçı və alban nəsillərini assimilyasiya etməklə bugünkü erməni millətini formalaşdırmağa nail olmuşlar. Ermənilik etnik mənşə deyil, vahid bir dini çətir altında toplanmış müxtəlif etnik birliklərin süni şəkildə homogenləşdirilərək mənimsənilməsi nəticəsində millət adını almasıdır.
İkincisi, Alban dövrü memarlıq abidələrinin daş və divar rəsmlərində və eləcə də süjet xarakterli oymalarda daha çox türkdilli xalqlara məxsus elementlərdən istifadə edilməsi hazırkı dövrdə bu abidələrin ermənilər tərəfindən daha çox zərər görməsinə səbəb olur. Birmənalı şəkildə ermənilər Cənubi Qafqazda tarix və mədəniyyət abidələri üzərində türk ornamentlərinin və simvollarının olmasını qəbul etmirlər. Çünki onlar Alban dövrü abidələrinin üzərindəki ornament və simvolları olduğu kimi qəbul etsələr, onda bu abidələrin erməniləşdirilməsi mümkün olmazdı.
Kilsələrə baxan kimi dərhal bilinir ki, o dövrdə Günəşə ibadət edən albanlar tərəfindən, yəni hələ xristianlığın tam mənimsənilmədiyi və səma cisimlərinə ibadətlə qarışdırıldığı dövrlərdə tikilib. Qapı və pəncərələri Gündoğana tikilib. Erməni kilsələrinin əsas qapısı və pəncərələri elə tikilir ki, ora Günəş şüası düşməsin. Çünki onlar işığa yox, zülmətə xidmət ediblər. Çox az adam bilir ki, ermənilər öz kilsələrində şeytana ibadət məqsədilə insan qurbanları kəsiblər. Buna görə də qapı-pəncərələri qaranlıq olan tərəfə tikiblər ki, onları görən olmasın.
Alban memarlıq üslubunun bütün ornamentlərində isə atəşpərəstliyin təzahürləri, göy cisimlərinə ibadətin motivləri öz əksini tapır. Bu cəhət erkən xristianlıq dövrü Alban xaçlarında da özünü göstərir. Ona görə də buranı erməni kilsəsi adlandırmazdan öncə düşün, məsləhət al, oxu, öyrən, dinlə. Durub ölkəmizin tarixi abidəsini erməniyə bəxş etmə! Əgər əlavə nəsə istəsən, utanma, çəkinmə, yaz, öyrədim!”
Z.Əliyev vurğulayıb ki, XIX əsrin əvvəllərindən Cənubi Qafqazda kütləvi şəkildə kök salan ermənilər Alban mədəniyyətinin bu nümunələrindən dərhal yararlanmağa başladılar:
“Onlar “qədim xalq” obrazı yaratmaq, bununla da ermənilərin digər xalq və millətlərdən daha üstün olduqlarını nümayiş etdirmək üçün öz mədəniyyətlərinin, dini rəmzlərinin və xaçlarının təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olmağa başladılar. Bunu mən demirəm, o dövrün tədqiqatçısı olan rus alimi deyir. Mənbəni də yazıram: Д. И. Протопопов – Обьяснение всеносного бдения и литургии, Москва, изд. Стунина, 1908, стр 69.
İlk hədəf isə Qarabağ və Qərbi Azərbaycan ərazisində olan Alban dövrü xaç rəmzlərinin ya tamamilə məhv edilməsi, ya da formalarının dəyişdirilməsi üçün çoxsaylı layihələrə külli miqdarda pulların ayrılması oldu. Sovet dövründə harda Alban kilsəsi varsa, orada olan Alban xaçlarını erməniləşdirməyə başladılar. Onlar bu xaçları dəyişməklə kifayətlənməyib divarlarda erməni dilində yazılar yazdılar. Misal üçün iki il öncə Kəlbəcər ərazisində baş verən hadisə ermənilərin iç üzünü ortaya qoydu. Kəlbəcər ərazisində Alban xaçları ilə bəzədilmiş kilsəni “erməni monastırı” kimi təqdim edən ermənilər bununla kifayətlənməyərək, abidənin daşları üzərinə erməni əlifbası ilə sözlər yazaraq bunu guya əsrlər öncəyə aid yazı kimi təqdim etməyə cəhd etdilər. Lakin onların hazırladığı sosal çarx Alban tarixi ilə məşğul olan ruslar tərəfindən ifşa edildi.
Keçək Razmovarın İsmayıllıda ermənilərə “hədiyyə verdiyi” kilsəyə.
İsmayıllının zəngin tarixə malik kəndlərindən biri olan Qalagah kəndi bu gün də Qafqaz Albaniyası dövrünün yadigarlarından biridir. Qalagah kəndi rayon mərkəzindən 28 km Cənub Qərbdə, Acınohur ön dağlığındadır. Əhalisi taxılçılıq və heyvandarlıqla məşğuldur. Qalagah yaxınlığında 1-5-ci əsrlərə aid yaşayış yeri mövcud olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar zamanı Qalagah yaxınlığında gümüş və qızıl sikkələr tapılmışdır. Kəndin toponimi çox güman ki, ərazisində V-VI əsrlərə aid olan və xarabalıqları yerli əhali içərisində Qız Qalası adlandırılan qədim qalanın adı ilə bağlıdır.
Bu kilsə İsmayıllı rayonunun Qələyə – Qalagah kəndində yerləşir. Kəndin adı onun ermənilərə “nə qədər məxsus olduğunu” göstərir. İsmayıllının digər kəndlərində də (Girk, Kəlbənd, Soltankənd, Qoşakənd, Tubukənd, Gənzə) azsaylı ermənilər yaşayırdı, amma heç birində belə kilsə yoxdur. Erməni kilsə tikən olsaydı, ən azı birini də həmin kəndlərdə tikərdi.
Daşların ölçüsü İsmayıllı kəndində olan qədim Həzrə məzarlığında olan Alban məbədinin daşları ilə eynidir. XlX əsrdə Qalagah kəndində mindən artıq əhali yaşayıb. Kameral təsvirə baxsan, görərsən ki, azsaylı erməni ailəsi orda qeydiyyatda olub.
Kənddə inşa olunmuş bazilikah, böyük həcm-məkan tutumlu kilsə binası ermənilər tərəfindən özününkiləşdirilərək istifadə olunur. Bu minvalla kilsə ermənilərin əlinə keçir. Udinlərin assimilyasiyası başlayır, bu siyasətlə razı olmayan udinlər sıxışdınlaraq Nic kəndində məskunlaşırlar. Sovetlər dövründə ermənilərin yaşadığı Qalagah kəndində məbəd, saxtakar ermənilər tərəfindən erməni kilsəsinə çevrilmiş, üzlük daşla işlənərək erməni xaçını fasada əlavə etmişlər. Mərkəzi günbəzli, bazilikalı məbəd maskalanaraq erməni kilsəsinə xidmət etməyə başlamışdır. Qarabağ müharibəsindən sonra hazırda kənddə yaşayanlar ləzgilər və Qarabağ hadisələrinə görə Ermənistandan didərgin düşmüş azərbaycanlı məcburi köçkünlərdir. Hazırda erməni kilsəsi kimi qəbul olunan məbəd təbliğat aparılmayan əhali tərəfindən dağıdılır. Qala divarlı, çaylaq və but daşlarından inşa olunmuş məbədin memarlıq traktovkası, tikinti materialları onun bir daha Alban məbədi olduğunu sübut edir. Dini tikili öz memarlıq həllinə görə ən azı orta əsrlərə aid Alban-xristian məbədidir.
Bu kilsə Azərbaycan abidələrinin əhəmiyyət dərəcəsinə görə bölgüsü kataloqunda XII əsr kilsəsi kimi qeydə alınmış dini tikilidir”.