İrəvanın Azərbaycanla sərhəddə başlatdığı AB ölkələrinin müşahidə missiyası Rusiya tərəfinin açıq-aşkar qıcıqlanmasına səbəb olub. Rusiya XİN-in bu mövzu ilə bağlı şərhi kifayət qədər birmənalı olub. Onlar bunu Rusiyanın vasitəçilik səylərinə təzyiq göstərmək cəhdi kimi qiymətləndirirlər. Astanadan gələn ilk xəbərə görə, MDB Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclası çərçivəsində Rusiyanın XİN rəhbəri Sergey Lavrovla erməni həmkarı Ararat Mirzoyan arasında danışıqlar asan olmayıb. Rusiya tərəfi öz narazılığını Ermənistan tərəfinə çatdırıb. Rusiyanın qəzəbinin əsas vektoru özünü “müttəfiq” kimi göstərən İrəvana yönəlib. Çünki AB missiyası rəsmi İrəvanın birbaşa dəvəti ilə Ermənistan sərhədində yerləşəcək. Kremlə o qədər də xoş olmayan bu ideya isə Nikol Vovayeviçə məxsusdur. Təsadüfi deyil ki, Astanada Lavrovla görüşdə Mirzoyan əslində Moskvanı “Qərb tərəfdaşları” nümunəsi kimi göstərərək, AB-nin artıq Ermənistana müşahidə missiyası göndərmək qərarına gəldiyini xatırladıb. Üstəlik, erməni nazir Rusiya diplomatiyasının rəhbəri ilə görüşdə deyib ki, BMT-də uzunmüddətli dostluq tarixi olmayan bəzi ölkələr belə Ermənistan-Azərbaycan sərhədi ilə bağlı daha aydın bəyanatlar veriblər. Mirzoyanın Rusiyaya qarşı açıq-aşkar aqressiv ritorikası Lavrovun həmkarına üz-üzə səsləndirdiyi sərt iddialara cavab idi.
AzerTimes xəbər verir ki, bu barədə analitik Mixail Belyayev “Vestnik Qafqaza”da yazıb.
“Təbii ki, Moskva indiki geosiyasi reallıqlarda Ermənistan ərazisində Qərb müşahidəçilərinin olmasına dözməyəcək. KTMT və Qərbdən olan müşahidəçilərin bir-birinin yanında yerləşdiriləcəyi bir vəziyyəti təsəvvür etmək çətindir. Ola bilsin ki, Kreml İrəvanın Qərb müşahidəçilərini rədd etməsi üçün əlindən gələni edəcək və İrəvan bunun üçün Rusiyadan üstünlüklər almağa çalışacaq. Yeri gəlmişkən, Ermənistanın Qərb relsindəki təhlükəli diplomatik dönüşlərindən təkcə Moskva çaşqınlığını ifadə etmədi. İran da öz mövqeyini çox incə, lakin ondan az olmayan dəqiqliklə müəyyən edib. İran parlamentinin Milli Təhlükəsizlik və Xarici Siyasət Komitəsinin sədri İbrahim Əzizi xatırladıb ki, regionun problemləri region ölkələri ilə həll edilməlidir və bəhanə ilə bu problemlərə görə bölgə xarici güclərə açılmamalıdır.
Bu vəziyyətdə Bakının mövqeyi necədir?
Qərbyönümlü erməni diplomatiyasından fərqli olaraq, Azərbaycan daha sabit mövqedədir. Azərbaycan üçtərəfli bəyanatın müddəalarının ciddi şəkildə yerinə yetirilməsinin tərəfdarıdır. Çünki burda Ermənistan silahlı qüvvələrinin qalıqlarının Qarabağ iqtisadi rayonundan çıxarılmasını, Zəngilan rayonu ilə Naxçıvan arasında maneəsiz rabitənin, Zəngəzur dəhlizi yaradılmasını nəzərdə tutur. Ermənistan bu razılaşmaları yerinə yetirmək istəmir və buna tələsmir, müxtəlif bəhanələrlə prosesi ləngidir. Nikol Paşinyan Bakının mövqeyinin nəzərəçarpacaq dərəcədə sərtləşməsindən sonra özünü “Qərb vasitəçiləri” izi ilə sığortalamağa üstünlük verdi. Başqa vaxtlarda bu, qeyri-mümkün görünürdü, lakin Rusiyanın Ukraynadakı əməliyyata cəmləşməsi Moskvanın erməni tərəfində müvəqqəti “zəifliyi” haqda yanlış illüziya yaratdı.
Bəs Qərb vasitəçiləri İrəvanı xilas edəcəkmi?
Qərbin mötədilliyi ilə aparılan danışıqlar sülh müqaviləsinin bağlanmasını nəzərdə tutur. Bu da Ermənistan tərəfindən Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonu üzərində suverenliyinin qeyd-şərtsiz (heç bir “status” olmadan) tanınmasını da əhatə edir. Bu amil isə Ermənistanın Qarabağdan çıxarılması məsələsini yenidən gündəmə gətirir, Qarabağda erməni silahlılarının qalıqlarının varlığına, o cümlədən Ermənistan tərəfindən separatçı strukturların birbaşa və ya dolayı şəkildə maliyyələşdirilməsinə son qoyur. İstənilən vasitəçi ilə – istər Moskva, istər Brüssel, istərsə də Vaşinqton – sülh müqaviləsi imzalandıqdan sonra Azərbaycan və Ermənistan arasında kommunikasiyaların blokunun açılması məntiqli addımdır. Azərbaycan tərəfi buna hazır olduğunu dəfələrlə bəyan edib.
Azərbaycan üçün indi ən vacib məsələ erməni silahlılarını Qarabağ iqtisadi rayonundan çıxarmaq və Naxçıvanla fasiləsiz əlaqə yaratmaqdır. Amma Ermənistanın yolu mina detektoru olmadan minalanmış sahədən keçməyə bənzəyir. Bir səhv addımı bu və ya digər hissəsinin itirilməsi ilə təhdid edən partlayışdır. Məsələn, Ermənistan Qərbin vasitəçiliyi ilə sülh müqaviləsinin imzalanmasını 9-10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanatın (yəni onun müddəalarına istinad etmədən) əvəzi hesab edirsə, ən geci 2025-ci ildə çox güman ki, Laçın dəhlizi boyunca Xankəndi ilə maneəsiz əlaqəni itirəcək. Bakının bundan sonra Zəngəzur dəhlizi məsələsində necə davranacağı məlum deyil. Bakı əsaslı şəkildə etiraz edə bilər ki, sülh müqaviləsinin imzalanması Ermənistanı təslim olduqdan sonra digər öhdəliklərdən azad etmir və Zəngəzur dəhlizi mövzusu yenidən gündəmə gələcək. 2020-ci ilin praktikasından göründüyü kimi, Bakı düzgün anı gözləməyi bilir”, – o bildirib.
Belyayev vurğulayıb ki, Paşinyan ruslara geri dönsə, bu, onun Qərbdəki reputasiyasına düzəlməz zərbə olacaq:
“O, həm də Zəngəzur dəhlizinin Rusiya və Türkiyənin maraqlarının tələb etdiyi formada həyata keçirilməsi zərurəti ilə üzləşəcək. Bu da öz növbəsində tərəflərin Ermənistanın ərazi bütövlüyünə və regionun sərhədlərinin toxunulmazlığına hörmətlə bağlı nə deməsindən asılı olmayaraq, Zəngəzur bölgəsi üzərində Ermənistanın suverenliyini müəyyən dərəcədə məhdudlaşdıracaq. Rusiya ilə Qərb arasında erməni atışması nə vaxta qədər davam edəcək?
Açığı, nə Bakı, nə Moskva, nə Brüssel, nə də Vaşinqton İrəvanın nazı ilə oynayacaq. Bakı da, çətin ki, daha çox gözləsin.
Moskvanın regiona nə təklif edəcəyi tezliklə məlum olacaq: yaxın vaxtlarda Vladimir Putin, İlham Əliyev və Nikol Paşinyan arasında üçtərəfli sammitin keçirilməsi təşəbbüsü irəli sürülüb. Bir şey məlumdur – söhbət asan olmayacaq və onun nəticələri ya müsbət, ya da çox qanlı ola bilər”.