Laçın yolu ətrafında davam edən mini-böhran çoxlu suallar doğurur. Bunlardan biri də Zəngəzur dəhlizinin taleyidir. Bu sual niyə vacibdir? Birincisi, Bakı Azərbaycandan Naxçıvana analoji marşrutun əvəzində Ermənistandan Xankəndiyə humanitar yol açmağa razı oldu. İkincisi, Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin 10 noyabr 2020-ci il tarixli Bəyanatının 9-cu bəndində nəqliyyat marşrutlarının açılması, o cümlədən Zəngilan və Naxçıvan arasında maneəsiz nəqliyyat əlaqələrinin təmin edilməsi nəzərdə tutulur. Lakin bu gün dünya və rusdilli mediada ayrı-ayrı ekspertlərin səyləri elə bir ab-hava yaradır ki, Zəngəzur dəhlizi guya bir sıra oyunçular üçün sərfəli olmadığından mövcud ola bilməz. Əgər Zəngəzur dəhlizinin açılmasının mümkünlüyündən danışırıqsa, o zaman 10 noyabr tarixli Bəyanatın 9-cu bəndindən birbaşa sitat gətirməyə dəyər. “Regiondakı bütün iqtisadi və nəqliyyat əlaqələri blokdan çıxarılır. Ermənistan Azərbaycannın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsini təmin edir”, – sənəddə deyilir. Buna dəhliz desəniz və ya deməsəniz də, Ermənistan sənəd əsasında Azərbaycanın iki hissəsini yollarla birləşdirməyi öhdəsinə götürüb. Yolun təhlükəsizliyi Rusiya FTX qüvvələri tərəfindən təmin edilməlidir.
AzerTimes xəbər verir ki, bu barədə “Vestnik Kavkaza” məlumat yayıb.
Məlumata görə, antiazərbaycan qüvvələr daimi Zəngəzur dəhlizinin mənfi cəhətlərindən danışırlar:
“Məsələn, ötən gün politoloq Ernest Vardanyan erməni KİV-lərinə müsahibəsində açıq şəkildə bildirdi ki, “ekstratritorial” Zəngəzur dəhlizi Ermənistanı suverenlikdən məhrum edir, İranın Ermənistanla əlaqəsini kəsir və Qərbin Rusiyanı sanksiyalarla boğmasının qarşısını alır. Ona görə də layihə nə Ermənistana, nə İrana, nə də Qərbə sərfəlidir.
Rusiyadan başlayaq. Vardanyan etiraf edib ki, dəhliz Moskva üçün faydalıdır. Axı Rusiyanın enerji daşıyıcıları oradan Türkiyəyə (bundan sonra AB-yə – red), əks istiqamətdə isə paralel idxala gedə bilər. Buradakı ekspert isə Rusiyanın sanksiyalardan yan keçə biləcəyindən narahatdır. Layihənin gəlirliliyinə dair Türkiyə və Azərbaycanla bağlı heç bir mübahisə ola bilməz. Dəhlizi tənqid edənlər də, tərəfdarları da başa düşürlər ki, iki ölkə əlavə iqtisadi imkanlar əldə edir: Azərbaycan Zəngilanı Naxçıvanla birləşdirir, Türkiyə Bakıdan İstanbula ən qısa marşrut əldə edir.
Ermənistan və İranın itkiləri ilə bağlı tezislər mübahisəlidir. Səthi baxışda belə görünə bilər ki, İrəvanın nəzarətindən kənarda Ermənistan ərazisində müəyyən ekstraterritorial marşrut yaranır. Əslində bu belə deyil. Azərbaycan və Türkiyə Zəngəzur dəhlizinə nəzarət etməyəcək, çünki sənədlərə uyğun olaraq onun mühafizəsi Rusiyaya həvalə olunub. Bundan başqa, Azərbaycan ərazisində də analoji yol (Laçın) varsa, niyə Ermənistan ərazisində dəhliz ola bilməz? Üçüncüsü, Ermənistanın nəqliyyat marşrutlarının yaradılmasından əldə etdiyi fayda danılmazdır, çünki blokadanın hər iki tərəfdən saxlanılacağı təqdirdə respublikanın iqtisadi gələcəyi böyük sualdır.
İndi İrana keçək. Türkiyə ilə Azərbaycanın nəqliyyat marşrutu ilə birləşdirilməsini Ernest Vardanyan İranı Ermənistandan kəsmək kimi təqdim edir. Bu da obyektiv deyil. Axı bu yol Azərbaycan gömrükçülərinin, polisinin və hərbçilərinin yerləşdirilməsi demək deyil. Zəngəzur dəmir yolunu kəsən, hətta İran infrastrukturunu ona birləşdirən yerüstü keçidlərin, körpülərin və ya tunellərin quraşdırılmasına nə mane olur? Rusiya və İran strateji tərəfdaş olduqları üçün Tehran dəhlizi qoruyan Rusiya FTX-yə etibar etməlidir”.
Qeyd olunur ki, AB və ABŞ çətin ki, dəhlizə qarşı çıxsın:
“Sonda Qərb haqqında. Yalnız Rusiyaya qarşı embarqo xatirinə AB və ABŞ-ın Türkiyə, Azərbaycan və Çinlə Cənubi Avropanı birləşdirməkdə maraqlı olan bir sıra Avropa ölkələrinə (Yunanıstan, İtaliya, Bolqarıstan) qarşı çıxması inandırıcı deyil. Paralel idxal belə davam edəcək, bir çox başqa yollar var – məsələn, Qara dəniz boyu. Neft və qaza gəlincə, Rusiya onları birbaşa “Mavi axın” və “Türk axını” boru kəmərləri ilə, eləcə də tankerlərlə Türkiyəyə tədarük edir. Ərdoğan və Putin artıq Türkiyəni Rusiya üçün qaz mərkəzinə çevirmək barədə razılığa gəliblər. Xüsusilə Ukrayna böhranı zamanı Qərbin Ankara və Bakıdan asılılığı artır. Türkiyə Ukraynadakı münaqişəyə son qoymaq üçün vasitəçi və taxıl sazişinin sponsoru kimi lazımdır, Azərbaycan isə alternativ qaz və neft təchizatçılarından biri kimi görünür. Sonuncu məqam, yeri gəlmişkən, Rusiyanın maraqlarına zidd deyil. Azərbaycan öz karbohidrogen ehtiyatlarının daha çoxunu Avropaya ixrac etmək üçün Rusiyadan yanacaq alır”.