Xəbər - Çingiz Səfərli – Trend:
Zümrüdü göyrüş qızılböcəyinin (Agrilus planipennis (Fairmaire, 1888)) yayılmasına nəzarət və ona qarşı effektiv mübarizə tədbirləri aparmaq məqsədilə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun (AQTİ) mütəxəssisləri tərəfindən risk təhlili həyata keçirilib.
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyindən AzerTimes-a verilən məlumata görə, risk təhlilində ölkədaxili və beynəlxalq ticarətin karantin qaydalarına uyğun olaraq, göyrüş ağaclarının, onların budaqlarının və oduncağının sirayətlənmiş ərazilərdən digər ərazilərə daşınmasını məhdudlaşdırmaq, ağacın ölçüsündən və əvvəlki zədələnmə dərəcəsindən asılı olaraq sirayətlənmiş və kəsilmiş budaqlara uyğun insektisidlər vurularaq zərərvericinin məhv edilməsi kimi fitosanitar tədbirlərin və onların kəsilmiş ağaclarda sağ qalma ehtimalının qiymətləndirilməsi istiqamətində nəticələr təhlil edilib.
Zümrüdü göyrüş qızılböcəyi 2002-ci ildə Miçiqanın cənub-şərqində aşkar edilib. Daha sonra A. planipennis Asiya ölkələrindən Şimal-Şərqi Çin, Yaponiya, Koreya Respublikası, Monqolustan, Rusiya (2003), Tayvanda, Şimali Amerika ölkələrindən Kanada, ABŞ-da (Miçiqan: Livinqstan, Makomb, Oklend, Monro, Vaştenou və Ueyn əyalətləri; Merilend: Prins Corc əyaləti; Ohayo: Lukas əyaləti; Virciniya: Feyrfeks əyaləti), Avropa ölkələrindən Belarusiya, Estoniya, Belçika, Litva, Niderland, Sloveniya, İsveç, Ukraynada aşkarlanıb.
Agrilus planipennis zərərvericisinin Azərbaycanda aşkarlanması ilə bağlı heç bir məlumat qeydə alınmayıb. Bu zərərverici əsasən Amerika göyrüşü, Çin göyrüşü, Yapon göyrüşü, Enliyarpaq göyrüş, Qara göyrüş, Məxməri göyrüş və sair bitkilərə zərər vurur. Bu zərərverinin sürfələri təxminən bir həftə ərzində yumurtadan çıxırlar. Sürfələr birinci inkişaf mərhələsində ağacın qabığından keçərək kambi qatına yol açır və iyunun ortalarından oktyabrın ortalarına kimi həmin qatla qidalanırlar. Bu zaman sürfələr oduncağın üst qatında xəritəşəkilli lağım atırlar (26-32 mm). Bu lağımlar sürfələr inkişaf etdikcə genişlənir və açıq qəhvəyi taxta kəpəyi və ifrazatla dolur. Yetkin sürfələr pup kameralarında qışlayır. Beləliklə, puplar aprel-may aylarında lağımın səthə yaxın olan sonluğunda formalaşırlar. Avqust ayına kimi tam inkişaf etməyən sürfələr isə bitkilərin kambi qatında qışlayır, aprel ayında yenidən qidalanmağa başlayır və yay fəslinin sonunda tam formalaşırlar. Yetkin fərdlər 1-2 həftə ərzində ağac qabığının altında qaldıqdan sonra eni təxminən 3-4 mm olan D şəkilli dəliklərdən bayıra çıxırlar.
Agrilus planipennis zərərvericisi Şimali Amerikada və Çin Xalq Respublikasında il ərzində 1 nəsil verir, lakin bəzi fərdlər iki il ərzində 1 nəsil verir. Bu zərərvercinin zədələdiyi ağac quruyaraq məhv olur. Zərərverici Çinin açıq ərazilərində və ya meşələrinin kənarlarında yetişən göyrüş ağaclarına ciddi zərər vurur. Geniş yayıldığı təqdirdə bütün bitki örtüyü də məhv ola bilər. Ümumiyyətlə, bu zərərverici daşıyıcı bitkinin gövdəsinin aşağı hissəsini daha çox sirayətləndirir. Digər tərəfdən, Agrilus planipennis zərərvericisi Şimali Amerikada həm açıq sahələrə, həm də qapalı meşə örtüyünə yayılaraq ağacları məhv edib. Bu günə qədər Agrilus planipennisin Şimali Amerikada son bir neçə ildə 30 milyondan çox ağacı, xüsusən Pensilvaniya göyrüşü (Fraxinus pennsylvanica), Amerika göyrüşü (Fraxinus americana) və Qara göyrüş (Fraxinus nigrayı) və bəzi göyrüş növlərini məhv etdiyi təxmin edilir. Təsirə məruz qalmış ağac adətən zərərvericinin ilkin sirayətlənməsindən sonra 3 il ərzində, lakin sirayətlənmənin daha güclü olduğu təqdirdə 1-2 ildən sonra quruyur.
Türkiyə, Rusiya, Gürcüstan kimi qonşu ölkələrlə beynəlxalq ticarət zamanı daşınan bitkilərlə, ağacdan hazırlanmış və ya ağac qabığı ilə örtülmüş məhsullarla (o cümlədən taxta-şalban, taxta qablaşdırma materialları, odun, taxta qırıntıları və s.) daxil ola bilirlər.
Fraxinus növündən hazırlanmış əmtəələr üçün təklif olunmuş fitosanitar tədbirlərə məhsulun zərərvericinin mövcud olmadığı ərazilərdən gətirilməsi, ağac və ağac qabığının termiki emal edilməsi daxildir. Sürfə və pupa aşkarlanmış ağacları kəsmək və doğramaq olar. Sirayətlənmiş və kəsilmiş budaqlara uyğun insektisidlər vurularaq zərərvericini məhv etmək olar. Effektivlik insektisid məhsullarından, ineksiya üsullarından, ağacın ölçüsündən və əvvəlki zədələnmənin dərəcəsindən asılıdır. Qeyd edək ki, heç bir insektisid 100% təsirli olmur, lakin sirayətlənmənin az olduğu hallarda insektisid müsbət təsir edir.
Agrilus planipennis növü ABŞ-da və Kanadada karantin əhəmiyyətli zərərverici kimi təsnif olunub və NAPPO-nun xəbərdarlıq siyahısına daxil edilib. Bu zərərverici 2002-ci ildə EPPO təşkilatının A2 tədbirlər siyahısına da daxil edilib. Beləliklə, EPPO təşkilatına üzv olan ölkələrə bu zərərvericinin karantin əhəmiyyətli zərərli orqanizm kimi tənzimlənməsi tövsiyə olunub.
Twitter:@cingizsafarli